โรงเรียนสำหรับ Active Citizen

โรงเรียนสำหรับ Active Citizen

โดย คิม จงสถิตย์วัฒนา

kim@nanmeebooks.com

          ทุกคนล้วนเชื่อว่าการศึกษาสร้างคน แล้วคนแบบไหนล่ะที่โลกต้องการ ดิฉันนำเสนอแนวคิดเรื่อง Active Citizen คนเก่ง คนดี รับผิดชอบต่อตัวเองได้และมีหน้าที่ทำให้สังคมของเราดีขึ้น ฟังดูดีแต่จะทำให้เป็นจริงได้อย่างไร มีกรณีศึกษาจากสองประเทศมาแลกเปลี่ยนกันในวันนี้ค่ะ

          ห้าปีก่อน นานมีบุ๊คส์เชิญ Dr. Peter Fauser มาแลกเปลี่ยนว่าโรงเรียนที่ดีควรเป็นอย่างไร ท่านบอกว่าโรงเรียนที่ดีควรสามารถสร้างนักเรียนให้เป็นคนเก่ง รับผิดชอบ และอยู่บนพื้นฐานของประชาธิปไตย ซึ่งแนวคิดนี้เป็นเกณฑ์การให้รางวัล German School Prize ซึ่งเริ่มในปี 2006 โดยมูลนิธิ Robert Bosch และมูลนิธิ Heidehof

ดิฉันสนใจแนวคิดนี้เพราะรางวัลนี้จะให้กับโรงเรียนที่สร้างแรงบันดาลใจในการเรียนรู้ ปลดปล่อยพลังความคิดสร้างสรรค์ จุดไฟปรารถนาสู่ความสำเร็จ สร้างความสุขและความกล้าหาญในการใช้ชีวิต และสอนให้นักเรียนมีความรับผิดชอบและความยุติธรรม มีสโลแกนว่า “Give wings to learning!”

          เป้าหมาย คือ ส่งเสริมให้จัดการตัวเอง เรียนรู้อย่างเต็มที่ อย่างเข้าใจ มีความรับผิดชอบ และใฝ่ความสำเร็จ การจะทำแบบนี้ได้ จำเป็นต้องทะลายระบบการสอนแบบเดิมที่แข็งตัว ต้องใส่ใจเรื่องการพัฒนาศักยภาพเป็นรายบุคคล นอกจากนั้น การสอนที่ดี บรรยากาศในโรงเรียน วัฒนธรรมของโรงเรียน ความรู้สึกว่าเป็นส่วนหนึ่งและความเชื่อใจเป็นองค์ประกอบที่สำคัญมาก โรงเรียนที่ดียังต้องมีผู้นำที่ดี บริหารองค์กรบนพื้นฐานของประชาธิปไตย

          โรงเรียนที่ได้รางวัลไม่ใช่โรงเรียนที่มีผลการเรียนที่ดีที่สุด หรือเป็นโรงเรียนที่โด่งดังที่สุดในเยอรมนี แต่เป็นโรงเรียนที่มีผลงานที่เป็นรูปธรรม และแสดงศักยภาพในการพัฒนาเรื่องคุณภาพและประสิทธิภาพอย่างต่อเนื่อง เกณฑ์ในการตัดสินมี 6 ข้อ คือ ผลการเรียน การจัดการกับความหลากหลาย คุณภาพของการสอน ความรับผิดชอบ ชีวิตในโรงเรียน และโรงเรียนในฐานะองค์กรแห่งการเรียนรู้อีกประเทศคือ อิสราเอล ด้วยแนวคิดโรงเรียนประชาธิปไตย ปัจจุบันมีกว่า 20 แห่งทั่วประเทศ เขาบอกว่าโรงเรียนประชาธิปไตย (democratic school) ไม่เหมือนกับการเรียนรู้เรื่องประชาธิปไตย (democracy education) นะคะ นักเรียนจะผ่านกระบวนการเรียนรู้ในโรงเรียนเสมือนกำลังเป็น Active Citizen ในชีวิตจริง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องกติกาการอยู่ร่วมกัน การยอมรับและชื่นชมในความแตกต่างระหว่างคนในโรงเรียน สิทธิซึ่งมาพร้อมหน้าที่และความรับผิดชอบ

          ในโรงเรียนประชาธิปไตย นักเรียนถูกฝึกให้ใช้สิทธิในการเลือก มีผู้ปกครองท่านหนึ่ง[1]พูดถึงเหตุผลที่ส่งลูกไปเรียนที่โรงเรียนประเภทนี้ว่า โรงเรียนส่วนมากเป็นองค์กรแบบเผด็จการ ผู้บริหารโรงเรียนสั่งการอะไรมา ทุกคนก็ทำตามนั้น ครูสอนตามหลักสูตรที่ตั้งไว้ นักเรียนเรียนด้วยวิธีการ ด้วยสื่อการเรียนการสอนที่โรงเรียนกำหนดไว้ โดยไม่ได้หวนคิดเลยว่า วิวัฒนาการทางปัญญาส่งผลกระทบให้โลกเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร มันทำให้การเรียนรู้ไม่มีความหมายกับชีวิตของผู้เรียนอีกแล้ว ไม่ว่าจะเป็นด้านวัฒนธรรม สังคม เทคโนโลยี หรือการเมือง ทำให้บรรยากาศของความกระหายอยากรู้แบบปัญญาชน ความสงสัย อยากเสาะหา และการคิดพลิกแพลงหายไป กลไกที่แยบยลของโรงเรียนประชาธิปไตยทำให้ระบบบริหารจัดการโรงเรียนโปร่งใส ชัดเจน และมีวิธีการฝึกให้นักเรียนรู้จักรับผิดชอบตัวเอง

          หนังสือ “เข็มทิศ Kid ดี” ของ Hwang, Sang-Kyu มีบทหนึ่งชื่อ “รับผิดชอบตัวเองได้ย่อมดีที่สุด” อ้างอิงแนวคิดของ ชอง-ปอล ซาตร์ ว่า “มนุษย์เลือกสร้างตัวเองในแบบที่อยากเป็นได้ มนุษย์ไม่เพียงเปลี่ยนแปลงตนเองได้เท่านั้น แต่ยังพัฒนาตนเองได้ด้วย สิ่งสำคัญในการตัดสินใจว่าตนเองต้องใช้ชีวิตอย่างไร คือ “ตัดสินใจอย่างอิสระ” ดั่งประโยคที่ว่า “ชีวิตของเรา เราเท่านั้นเป็นผู้กำหนด” และ “ความอิสระคือสัจธรรม” ดังนั้นเมื่อมีอิสระในการตัดสินใจก็ต้องรับผิดชอบต่อการกระทำทั้งหมดของตัวเอง”

หากโรงเรียนสามารถสร้างคนให้เป็น Active Citizen ได้จริงคงดีไม่น้อย ความท้าทายคือจะนำแนวคิดไปสู่การปฏิบัติจริงได้อย่างไร ปีนี้ดิฉันถึงวางแผนพาผู้บริหารโรงเรียนไทยไปเยี่ยมชมโรงเรียนที่ได้รางวัล German School Award ในช่วงปิดเทอมใหญ่ และปลายปีจะเชิญวิทยากรจากสองประเทศนี้มาแบ่งปันแนวทางปฏิบัติจริงกับโรงเรียนไทยอีกที แล้วจะมาแบ่งปันให้กับท่านผู้อ่านอีกครั้งนะคะ

---

[1] ผู้ปกครองท่านนี้ คือ Dr. Shlomo Ariel เขียนในบทความ “ทำไมผมถึงเลือกโรงเรียนประชาธิปไตย”